De zwarte grafdelvers

Manuel Kneepkens - Noordermaasberichten
Nummer 51 - 14 september 2015

 


 

De zwarte grafdelvers

In Rotterdam werden in de negentiger jaren in café De Consul regelmatig vertelmiddagen georganiseerd. De stichting ‘Het Verhaal’ organiseerde deze drukbezochte bijeenkomsten. Mieke Kirkels was de initiatiefneemster en de secretaris van de stichting.
De stichting stelde zich tot doel de mondelinge verteltraditie (‘oral history’) nieuw leven in te blazen. Mederedacteur Jim Postma, met zijn belevenissen als horeca-deskundige en toenmalige misdaadverslaggever, was er een graag geziene gast.
Vanaf 1977 woonde Mieke Kirkels, ‘een Limburgse Rotterdammer’ in onze stad. In 2005 keerde ze terug naar Limburg waar ze als babyboomer in 1947 werd geboren. Naar Cadier en Keer in de gemeente Margraten. Ze voelt zich nu ‘een Rotterdamse Limburger’.
In het heuvelland is ze een nieuwe carrière gestart na haar pensionering. Ze leidt er sinds 2008, hoe kan het ook anders, ‘oral history’ projecten.

Vanaf 1977 woonde Mieke Kirkels, ‘een Limburgse Rotterdammer’ in Rotterdeam. In 2005 keerde ze terug naar Limburg.

Erfgoed van de oorlog

,,Het volgende kwam bij toeval op mijn pad. Ik hoorde over de start van een landelijk oral history project, ‘Erfgoed van de oorlog – ooggetuigenverhalen’. In de gemeente Margraten waar ik woon is een grote oorlogsbegraafplaats. Al was ik daar voorheen nog nooit geweest had ik wel gehoord dat er nauwelijks iets bekend was over de geschiedenis ervan,’’ zegt Mieke Kirkels.
Ze nam contact op met twee heemkundigen en samen startten ze het project ‘Akkers van Margraten’.
Een groot aantal ooggetuigen dat vanaf 1944 de aanleg van de Amerikaanse dodenakker meemaakten, werd geïnterviewd. Meest boerenmensen die ineens hun akkers zagen veranderen in een gigantische begraafplaats. Inmiddels schreef ze drie boeken – gebaseerd op deze geschiedenissen.
Het laatste boek is ‘Van Alabama naar Margraten – herinneringen van grafdelver Jeff Wiggins’. Dat is meer dan een verhaal over de oorlog of over Margraten.
Het zijn de herinneringen van een man die als jonge zwarte Amerikaanse soldaat wekenlang, dag in dag uit, in Nederland lijken van blanke soldaten begroef.
Hij was de enige van honderden grafdelvers – allen zwarte soldaten – die getraceerd kon worden. Blanke veteranen waren gemakkelijk te vinden. Het boek maakt duidelijk hoe dat zo kwam.

Begraven

Jeff Wiggins was een gewone zwarte jongen, nagenoeg analfabeet, die op zijn 16e in Alabama geronseld werd voor het strikt naar ras gescheiden Amerikaans leger. Dat was vlak na ‘Pearl Harbour’ toe Amerika besloot deel te nemen aan de Tweede Wereldoorlog.
Via Schotland, Zuid Engeland, Normandië, belandde zijn service unit in Margraten waar 20.000 gesneuvelden moesten worden begraven. De Amerikaanse soldaten werden ‘at random’ begraven, ongeacht rang of ras. Al voor WOI werd bepaald ‘dat in de dood iedereen gelijk is’.
Vorig jaar, 70 jaar na de aanleg van de begraafplaats, werd een lijst gemaakt van de Afro-Amerikanen die in Margraten zijn begraven. De lijst bevat 155 namen op een totaal van momenteel 8301 graven. ,,Ik had er geen idee van hoe ze aan dat aantal waren gekomen. Hoe konden ze weten in welk graf een zwarte of blanke soldaat lag?’’ zegt Mieke. ,,Inmiddels weet ik dat op de oorspronkelijke begrafeniscertificaten een ‘rascode’ staat. Voor zwarte Amerikanen is dat ‘race code 2’.’’
De rassenscheiding in het Amerikaanse leger werd pas in 1947 officieel opgeheven.

Het laatste boek van Mieke Kirkels is ‘Van Alabama naar Margraten – herinneringen van grafdelver Jeff Wiggins’.

Onthutsend

Het verhaal van Wiggins is de rode draad in het boek dat verrassende en onthutsende gegevens bevat over de rassenscheiding in het Amerikaanse leger van destijds.
Mieke: ,,Ik verbaas me er nog steeds over dat de rol die 900.000 Afro- Amerikanen hadden bij de bevrijding van Europa zo onbekend is gebleven. Natuurlijk was de rassenscheiding in het Amerikaanse leger een afspiegeling van de Amerikaanse samenleving in die jaren. Maar dat is geen afdoend antwoord.’’
Zelfs kinderen – inmiddels rond de 70 - die in Limburg door zwarte bevrijders werden verwekt, hadden daar geen idee van.
Elke oorlog levert bevrijdingskinderen op. In ons land zijn circa 8000 bevrijdingskinderen geboren. Naar schatting is een paar dozijn daarvan verwekt door zwarte soldaten die voornamelijk gelegerd waren in Limburg. In Limburg kwamen de eerste Amerikaanse troepen al in september 1944 de grens over. Gevechtstroepen: witte soldaten. Servicetroepen: zwarte soldaten.
Over de zwarte soldatenkinderen gaat het volgende ‘oral history project’ dat Mieke Kirkels startte. Het begon met Huub, een man die haar tijdens de boekpresentatie de hand kwam schudden. Mieke: ,,Ik dacht, merkwaardig een Surinamer in Limburg. Dat kwam natuurlijk door mijn Rotterdamse achtergrond want er wonen nauwelijks Surinamers in Limburg. De man vertelde haar dat hij zo blij was met haar boek omdat hij nu eindelijk eens iets te weten kwam over de achtergrond van zijn biologische vader.’’

Wit Limburg

Hij bleek een van de zwarte soldatenkinderen te zijn die nu eindelijk konden vertellen hoe het was om in een volledig wit Limburg op te groeien. Zeventig jaar zwegen ze over hun biologische vader. In tegenstelling tot de blanke bevrijdingskinderen werden ze herkend als soldatenkinderen. En racisme? Dat woord bestond volgens Mieke nog niet eens in het Limburg van haar jeugd.
,,Er is toch wat veranderd. De dochter van ‘een zwarte soldatenkind’ vertelde me onlangs dat ze soms voor ‘buitenlander’ wordt uitgescholden. Haar moeder had daar in haar jeugd weinig last van. Limburg is nog grotendeels wit.’’
Dat was wennen voor iemand die zo van het kleurrijke Rotterdam houdt.

Van Alabama naar Margraten, herinneringen van Jefferson Wiggins. De herinneringen aan zijn tijd in Margraten zijn geplaatst in een uitgebreid en toegankelijk historisch kader en geïllustreerd met een 60-tal foto’s. De verkoopprijs is € 19,95. ISBN 978-90-9028522-1, te bestellen via www.vanalabamanaarmargraten.nl www.akkersvanmargraten.nl

 

 

Manuel Kneepkens

 

terug «

 
     


 

Noordermaasberichten

Van tijd tot tijd stuurt Manuel Kneepkens (Heerlen, 1942) ons een bericht vanuit zijn woonplaats Rotterdam

lees alle berichten hier »